ghodkewebsite
ghodkewebsite
Get In Touch Civil Hospital Chowk, Central Plaza,Sangli.
Phone +919404290290

वंध्यत्व उपचार ... समज-गैरसमज

डॉ. वामन घोडके

वंध्यत्व’ या एका शब्दात खूप अर्थ सामावलेला आहे.हा शब्द जसा साधा, सरळ, सोपा नाही.तसंच त्याच्यावरचे उपचार हे आधुनिक तंत्रज्ञान येण्याआधी सोपे, साधे नव्हते.वंध्यत्वावर मात करणं हे पूर्वी सोपं नव्हतं किंवा थोडंफार अशक्य होतं असं म्हटलं तरी वावगं ठरणार नाही.

पण सध्याच्या आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे ही अशक्यप्राय गोष्ट शक्यप्राय वाटू लागली आहे.किंबहुना नवीन तंत्रज्ञानामुळे वंध्यत्व असणारी जोडपी आणि उपचार करणारे डॉक्टर्स ह्यांचा आनंददायी, दिलासा देणारा हा प्रवास होत आहे.

आपल्याला माहित आहेच की, साधारणत: वंध्यत्वाची कारणे कोणती कोणती आहेत ?

उदा.गर्भधारणेसंबंधीच्या अवयवांचे आजार

causes of infertility

गर्भाशयासंबंधीच्या समस्या

1.Bicornuate Uterus

वंध्यत्व’ या एका शब्दात खूप अर्थ सामावलेला आहे.हा शब्द जसा साधा, सरळ, सोपा नाही.तसंच त्याच्यावरचे उपचार हे आधुनिक तंत्रज्ञान येण्याआधी सोपे, साधे नव्हते.वंध्यत्वावर मात करणं हे पूर्वी सोपं नव्हतं किंवा थोडंफार अशक्य होतं असं म्हटलं तरी वावगं ठरणार नाही.

पण सध्याच्या आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे ही अशक्यप्राय गोष्ट शक्यप्राय वाटू लागली आहे.किंबहुना नवीन तंत्रज्ञानामुळे वंध्यत्व असणारी जोडपी आणि उपचार करणारे डॉक्टर्स ह्यांचा आनंददायी, दिलासा देणारा हा प्रवास होत आहे.

आपल्याला माहित आहेच की, साधारणत: वंध्यत्वाची कारणे कोणती कोणती आहेत ?

उदा.गर्भधारणेसंबंधीच्या अवयवांचे आजार

bicornuate uterus

ऑपरेशनपूर्वी

2.Septate Uterus

ह्यामध्ये गर्भाशयात पडदा निर्माण झालेमुळे गर्भाशय दुभंगले जाते.हा पडदा दुर्बिणीद्वारे ऑपरेशन करुन काढला जातो.ह्याला Septurm Excision म्हटले जाते.आपल्या हॉस्पिटलमध्ये अशाप्रकारे पडदा काढल्यानंतर बऱ्याच जणांना त्याचा लाभ झाला आहे.

septate uterus

ऑपरेशनपूर्वी

septate uterusafteroperation

ऑपरेशनंतर

3.गर्भाशय छोटे असणे

यामध्ये गर्भाशयाची पोकळी ही छोटी असते.ही पोकळी दुर्बिणीद्वारे ऑपरेशन करुन मोठी करण्यात येते.ह्या ऑपरेशनला ‘Metroplasty’ म्हणतात. घोडके हॉस्पिटलमध्ये Metroplasty शस्त्रक्रिया दुर्बिणीद्वारेच केली जाते.अशा प्रकारच्या ऑपरेशननंतर पेशंटना गर्भधारणा होण्यास मदत झाली आहे.

1img

ऑपरेशनपूर्वी

2img

ऑपरेशनंतर

4) Asherman (गर्भाशयाचा आंतरभाग चिकटून बसणे) -

गर्भाशयाला जंतूसंसर्ग झालेमुळे गर्भाशयाची पोकळी आतून चिकटली जाते. त्यामुळे अंगावरुन फार कमी जाणे / फक्त डाग पडणे व गर्भधारणा न होणे अशा अनेक अडचणी निर्माण होतात. जर आपण ही पोकळी व्यवस्थित केली तर त्याचे फायदे होतात. घोडके हॉस्पिटलमध्ये अशा प्रकारच्या शस्त्रक्रियेमुळे बऱ्याच पेशंटना त्याचा फायदा झालेला आहे.

ashermanbeforeoperation

ऑपरेशनपूर्वी

ashermanafteroperation

ऑपरेशनंतर

ह्या झाल्या गर्भाशयासंबंधीच्या समस्या. आता पाहू स्त्रीबीजांडा संबंधीच्या समस्या

pco

PCOS

या आजारात गर्भधारणेसाठी आवश्यक असणारे परिपक्व स्त्रीबीज तयार होऊ शकत नाही.त्यामुळे एकतर स्त्रीमध्ये वंध्यत्वाची समस्या निर्माण होते किंवा संबंधित स्त्री गरोदर राहिल्यास गर्भपाताचा धोका अधिक असतो.याला पॉलिसिस्टीक ओव्हरी सिंड्रोम म्हणतात. PCOS हे सध्याच्या काळात वंध्यत्वाचे एक सर्वाधिक प्रमुख कारण बनले आहे. आपल्या हॉस्पिटलमध्ये PCOS या आजाराचा दुर्बिणीद्वारे उपचार केला जातो.त्याला Ovary Drilling म्हटले जाते.असे केल्यास पाळी नियमित करुन गर्भधारणेसाठी प्रयत्न करता येतो.
adhesions

Adhesions

बऱ्याचवेळा गर्भाशय, स्त्रीबीजांडे, गर्भनलिका या चिकटलेल्या असतात. या अवस्थेत ही गर्भधारणा होण्यास अडचणी येतात. हा चिकटा आपल्या हॉस्पिटलमध्ये दुर्बिणीद्वारे यशस्वीरित्या काढला जातो.
pco

Endometriosis

या आजारामध्ये गर्भाशयातील आतील आवरणातील पेशी पोटामध्ये म्हणजेच गर्भाशयाच्या बाहेर पसरलेल्या असतात. या पेशींमध्ये पाळीच्यावेळी रक्तस्त्राव होतो.हा रक्तस्त्राव तिथेच राहिलेने गाठी बनतात. त्याचा Endometrioma असे म्हणतात. तसेच या आजारामध्ये गर्भाशय, स्त्रीबीजांडे, गर्भनलिका व आतडे एकत्र चिकटण्याचे प्रमाण खूप असते.अशा प्रकारच्या केसेसमध्ये गर्भधारणा होण्याचे प्रमाणही घटते. दुर्बिणीद्वारे या आजाराची Treatment, उपचार करता येतात व त्यानंतर या स्त्रीच्या नॉर्मल गर्भधारणेसाठी प्रयत्न करु शकतात. बऱ्याचवेळा गरज भासलेस टेस्टटयुब बेबी करण्याची गरज भासू शकते.

गर्भनलिका संबंधीच्या समस्या

Tubal Block

गर्भाशयाला जंतूसंसर्ग झालेमुळे गर्भाशयाची पोकळी आतून चिकटली जाते. त्यामुळे अंगावरुन फार कमी जाणे / फक्त डाग पडणे व गर्भधारणा न होणे अशा अनेक अडचणी निर्माण होतात. जर आपण ही पोकळी व्यवस्थित केली तर त्याचे फायदे होतात. घोडके हॉस्पिटलमध्ये अशा प्रकारच्या शस्त्रक्रियेमुळे बऱ्याच पेशंटना त्याचा फायदा झालेला आहे.

आता आपण स्त्रीवंध्यत्वाची कारणे बघितली, त्याचप्रमाणे पुरुषांमध्ये शुक्रजंतू कमी असणे हे ही वंध्यत्वाचे कारण असते.वंध्यत्वावर खालील आधुनिक उपचार पध्दतीने मात केली जाते.

tubalblock1
tubalblock2
1iui treatment

IUI (Intra Uterine Insemination)

यामध्ये पतीचे वीर्य गर्भाशयामध्ये Canula मार्फत सोडले जाते.स्त्रीला पाळीच्या दुसऱ्या दिवसापासून गोळ्या किंवा इंजेक्शन देऊन अंडाशयात अंडी तयार करतात. त्याचे Follicular Study करुन त्यानंतर IUI केले जाते.पतीच्या शुक्रजंतूंची संख्या कमी असली तरी या पध्दतीमुळे फायदा होऊन गर्भधारणा होण्याची शक्यता वाढते.
icsi01

ICSI (Intra Cytoplasmic Sperm Injection)

ज्या पुरुषांमध्ये शुक्रजंतूंची संख्या अतिशय कमी आहे त्या जोडप्यासाठी याचा उपयोग होतो.या प्रकारात IVF सारखीच प्रक्रिया असते.फक्त शुक्राणू हे बीजांडावर न सोडता आतमध्ये इंजेक्शनने सोडतात. शुक्राणूंची संख्या चांगली असेल तर या प्रक्रियेची आवश्यकता नसते.
new ivf in vitro fertilization

IVF (In Vitro Fertilization)

अंडाशयात तयार झालेली अंडी अंडाशयातून सुईने बाहेर काढतात. त्यासाठी सोनोग्राफीचा उपयोग केला जातो.पेशंटच्या पोटावर कोणतीही शस्त्रक्रिया केली जात नाही.बाहेर काढलेली अंडी व पतीचे शुक्राणू यांचे शरीराबाहेर मिलन घडवून आणतात. शरीराबाहेर गर्भ तयार केला जातो.हा गर्भ Incubator मध्ये 2-3 दिवस वाढवून नंतर पत्नीच्या गर्भाशयामध्ये सोडला जातो.हा गर्भ गर्भाश्यात रुजतो.९ महिने त्याची वाढ होते आणि नंतर बाळ जन्माला येते.

IVF म्हणजेच Test Tube Baby समाजामध्ये ह्या उपचार पध्दतीचा शोध लागून 4 दशकांहून जास्त काळ लोटला तरीही बरेच गैरसमज आहेत.

गर्भधारणा न होण्याची अनेक कारणे असतात. प्रत्येक पेशंटला IVF च्या उपचार पध्दतीची गरज नसते.IVF केली म्हणजे 100% गर्भधारणा होतेच असे नाही.टेस्ट ट्युब बेबी यशस्वी होण्याचा दर बऱ्याच गोष्टींवर अवलंबून असतो. जसे वंध्यत्वाचे कारण, स्त्रीचे वय, शुक्राणूंची प्रत, भ्रूण तयार करण्यासाठी वापरलेली औषधे, भ्रूण सोडल्यानंतर वापरात येणारी औषधे व जेथे भ्रूण तयार करण्यात येतो त्या लॅबची रचना व क्वॉलिटी (गुणवत्ता) इत्यादी.

याद्वारे जन्माला आलेली मुले ही सर्वसाधारण मुलांसारखीच असतात. अजून एक गैरसमज आहे की, Test Tube Baby केली तर जुळे, तिळे मुलं जन्माला येतात, असे प्रत्येकवेळेसच होते असे नाही. कधी-कधी जुळे-तिळे राहू शकतात किंवा फक्त एकच गर्भ वाढतो.

IVF च्या संदर्भात सगळ्यात मोठा गैरसमज आहे की, बीजांडे किंवा शुक्राणू दुसऱ्याचे वापरले जातात. हा समज चुकीचा आहे. पती व पत्नीचेच शुक्राणू व बीजांडे वापरले जातात. पतीमध्ये शुक्राणू तयार होत नसतील किंवा स्त्रीमध्ये बीजांड तयार होत नसतील तरच बँकेतून वापरण्याची गरज असते आणि ते करताना सुध्दा पती व पत्नी दोघांची संमती लागते.

पुरुषांमध्ये शुक्रजंतूंची संख्या कमी असते. त्याचप्रमाणे स्त्रीमध्येही अंडाशयाचे काम कमी झालेले असेल तर बीजांड तयार होत नाहीत. अशावेळी बाहेर गर्भ तयार करुन हा गर्भ पत्नीच्या गर्भाशयात वाढवून त्या स्त्रीला आई होण्याचे सुख देता येते. यामध्ये पतीचे शुक्रजंतू वापरले जातात. त्याला Oocyte Donation असे म्हणतात.

कित्येकदा पती व पत्नी या दोघांमध्ये कमतरता असेल, शुक्राणू व बीजांड दोन्ही तयार होत नसतील तर Donor वापरले जातात. यामुळे स्त्री गर्भवती राहू शकते.या प्रकाराला Embryo Donation म्हणतात.

समजा पतीच्या वीर्यामध्ये शुक्राणू नसतील किंवा तयार होत नसतील तर पती-पत्नीच्या लेखी संमतीनंतर बँकेतून शुक्राणू घेतले जातात. त्याला Donor Sperm वापरणे म्हणतात. ह्यात पतीची उंची, वर्ण, डोळ्याचा रंग, रक्तगट यांच्याशी साम्य असलेलेच वापरले जाते.

बऱ्याचदा Test Tube Baby हा पर्याय खूप उशिरा निवडला जातो.त्यामुळे त्याचा यशस्वी होण्याचा दर कमी होतो.

     नेहमीच आपल्याला मनामध्ये एक प्रश्न घुटमळत असतो. तो म्हणजे – एवढे सारे केले तर रिझल्ट 100% असणार का ? जेव्हा आपण IVF साठी विचार करतो तेव्हा आपल्याला काही ना काही Problem असल्याशिवाय आपण अशा प्रयत्नांना Process ला जात नाही आणि जेव्हा आपण अडचणीतून मार्ग काढतो तेव्हा सर्वच अडचणी 100% सुटतात असे नाही. आपण नक्की चांगला प्रयत्न करु शकतो. चांगला प्रयत्न म्हणजे काय ? Success कशावर अवलंबून असते ?

चांगल्या प्रकारची औषधे

उदा. Ordinary औषधे® Purified औषधे®Highly Purified औषधे® रिकाँबिनंट औषधे अशाप्रकारे औषधे बदलत जातात व त्याचे रिझल्टही बदलत जातात. अगदी याचप्रकारे उच्च दर्जाची उपकरणे व IVF ची लॅब या गोष्टींची जोड व नवनविन तंत्रज्ञान अवगत असणारी व्यक्ती या सर्व गोष्टी जर एकत्र जुळून आल्या तर नक्कीच त्यातून येणारा success हा अगदी चांगला असतो.

आपल्या हॉस्पिटलमध्ये वध्‌यंत्ववर उपचार तर केले जातातच, पण जन्मत:च ज्या मुलींना जनेंद्रियांचे व्यंग असेल जसे की, गर्भाशयाचे तोंड नसणे, पाळीची जागा नसणे यांसारख्या व्यंगावरही यशस्वीपणे शस्त्रक्रिया करुन व्यंग दुरुस्त करण्यात आले आहे.

दिलेली उपचार पध्दती बरोबर आहे का ?याचा पेशंटनही विचार करायला हवा आणि त्याबद्दल मनात कोणतीही शंका न ठेवता डॉक्टरांना प्रश्न विचारुन शंका निरसन करायला हवे.तरच उपचार पध्दतीचा पेशंटला फायदा होतो.

Copyright © 2025 giftivf| Powered by giftivf